La historio de la familio de mia avo Josef Berger estas vivanta libro pri historia de Eŭropo dum la dudeka jarcento. Josef Berger transloĝiĝis kun sia edzino Cywia kaj iliaj infanoj, instigita de volupto por aventuro, strebante al riĉeco kaj sorto, al la fino estis dek du, de la denaska Pollando konstante de lando al lando: 1908 al Palestino, poste al Belgio, Nederlando, Anglujo, Germanio , Francujo, Israelo. Li serĉis prosperon kaj feliĉon por sia familio. Sed li suferis katastrofon post katastrofo: bankroto, la infanoj forlasis la judan kredon, la Unua Mondmilito, bombado de Londono, la Granda Depresio, akiro de la potenco per Hitler, fuĝo de Germanio kaj Belgio pro la nazioj, vivo en Francio sub konstanta minaco de germana okupado, divido de la familio per la fera kurteno.
Je la fino de sia vivo en Israelo, tamen, li havis sukceson por li: krom li, ĉiuj dek unu infanoj, kiuj vivis dum la nazia epoko povis eviti la nazian minacon: en Eŭropo, Palestino, Usono kaj Suda Afriko. Ĉiu membro de la familio Berger trovis adoptitan hejmon por si mem. La tuta mondo fariĝis hejmo por la familio Berger kaj iliaj posteuloj. Sed la plej multaj el la posteuloj de mia avo Josef Bergers hodiaŭ loĝas en Israelo.
Kuraco estis problemo en Palestino tiutempe, kie estis katastrofaj higienaj kondiĉoj, manko de pura akvo kaj de la plej primitiva medicina prizorgo.
Ŝia patro, kiu tamen ne havis la bonŝancon esti en Palestino, rompis la tendojn kaj revenis al Pollando kun la familio. Ili provizore restis ĉe parencoj en Częstochowa. La patro, mia avo Josef, kaj lia malsana filino sin turnis al la fama juda oftalmologo Zamenhof en Varsovio, kie li, lia edzino kaj infanoj estis pacientoj antaŭ ol la foriro al Palestino.
Doktoro Zamenhof estis konata en Varsovio pro siaj kuracaj kapabloj. Tamen li fariĝis mondfama ne kiel kuracisto, sed kiel kreinto de la artafarita lingvoEsperanto. La ideo de Zamenhof estis krei facilae lerneblan lingvon per vortoj pruntitaj el latinidaj lingvoj kun simpla gramatiko kiel tutmonda rimedo por komuniki, por faciligi komunikadon inter homoj de ĉiuj naciecoj. La forigo de la babilona lingva konfuzo atingita tiamaniere, li pensis, devas antaŭenigi komunikadon inter homoj de diversaj nacioj kaj tiel konduki al daŭra paco en la mondo.
Josef uzis la vizitojn al Dr. Ankaŭ Zamenhof parolis al li pri lia utopio de tutmonda socio sen baroj inter lingvoj kaj
Por diskuti kulturojn. Komence de la dudeka jarcento, Esperanto trovis multajn entuziasmajn partianojn tutmonde, precipe en Eŭropo, sed tio ne povis malebligi la katastrofon de la unua mondmilito.
Estis tragedio tiutempe, ke la pacistaj esperantistoj ambaŭflanke de la militista fronto estis devigitaj pafi unu al la alia. Post la eksplodo de la unua mondmilito en 1914, Zamenhof nomis la diplomatojn de la
Milito interligis ŝtatojn por fondi Usonon de Eŭropo, kio garantius egalajn rajtojn al ĉiuj homoj, sendepende de sia nacia aŭ religia alligiteco. Hodiaŭ, cent jarojn poste,
ni spertas la zag
provo ekkompreni la utopion de Zamenhof en la komenco, tamen neperfekte, ĉar sen la plej grava eŭropa kontraŭulo de Okcidenta Rusio kaj baldaŭ ankaŭ probable sen Britio.
En 2016 mi vizitis Białystok, la naskiĝlokon de Zamenhof en Orienta Pollando. Antaŭ la milito, tri kvaronoj de la tiam 60.000 enloĝantoj estis judoj. Post la germana invado en 1939, la urbo estis “libera de judoj” ĝis 1943. Ĉiuj judoj, kiuj ne venas el la urbo trans la orientan limon en la Sovetunio povis fuĝi aŭ volis fuĝi estis murdita. Sovetia reĝimo estis neantaŭvidebla, vivkondiĉoj en Sovetunio estis malfacilaj. Sed ekzistis konsiderinda ebleco de postvivado de la judoj tie, preskaŭ neniu okcidente de la limo.
Hodiaŭ judoj ne plu loĝas en Białystok kaj la polaj, plejparte katolikaj, enmigrintoj luktas kun la juda pasinteco de la urbo. Plej multaj ne scias pri ŝi. Sed ili ne forgesis la plej faman filon de la urbo, Zamenhof. Ĝia nomo nun havas straton, lernejon, kulturan centron kaj hotelon en Bjaliko. Plako memorfestas pri unu en la strato Zamenhof de Varsovio, kiun mi vizitis en 2015
Domo ĉe la loko kie Zamenhof loĝis kaj laboris. Ĉi tie mia avo Josef vizitis la faman oftalmologon antaŭ la unua mondmilito. Ĝi ne estas la origina domo, ĉar ĝi kune kun la tuta juda kvartalo situis en Varsovio 1943 Ghetto Uprising de
En Pollando homoj ŝatas memori la kreinton de la lingvo Esperanto Ludwik Zamenhof, kiel okazis en 2017 okaze de lia centjariĝo de lia morto. Tamen kutime oni ne mencias, ke li estis judo.
Kiel atendite, D-ro Zamenhof povis helpi al la filinon de Josef. Malgranda Lyba rapide fartis bone. Kaj nur mallongan tempon poste, Ida, la sesa infano de la familio Berger, naskiĝis. Oni ne scias, ĉu estis planita, ke Ida ne nasku sub la primitivaj kondiĉoj de Palestino, sed en civilizita Eŭropo. Fakte tamen ekzistas inter 1908 kaj 1910 interspaco: en 1909, vivante en Palestino, la familio ne havis novajn infanojn. La famo cirkulis en la familio, ke la idaro ne venis, ĉar la patrino malsaniĝis ĉi-jare.
La fiasko en Palestino povus ne malseketigu la spiriton. Sed li restis je sia opinio: En Pollando li vidis neniun estontecon por si kaj lia familio. Li ne plu povis elteni la frakasantan malriĉecon, eĉ inter la judoj, la malagrablajn insultojn kaj persekutojn kaŭzitajn de poloj, la konstantan timon de pogromoj kaj ne volis elteni ilin en sia familio. Do li decidis forlasi Pollandon por pli bonaj vivkondiĉoj.
(Fino de paĝo 68)