Karl Vanselow in seiner Zeit als erfolgreicher Verleger (ca. 1910)
Der durch eifriges Studium historischer Dokumente brillierende Bernardo hat einen Schatz in der Zeitschrift Pola Esperantisto vom März 1960 entdeckt. Es handelt sich um einen Nachruf auf den Ende 1959 in Berlin verstorbenen Karl Vanselow, geschrieben von jemand, der Vanselow nicht nur persönlich gekannt hat, sondern der ihn sogar zu Esperanto gebracht hat. Auch Jean Forge (Pseudonym von Jan Fethke) ist mit Berlin verbunden, wo er 1980 begraben wurde.
Fethke gibt an, dass er Vanselow bei seinem 55 Geburtstag, also im März 1931 von Esperanto erzählt hätte. Fethke war damals 28 Jahre alt und hatte seit acht Jahren, also seit 1923, in einer literarischen Gesellschaft verkehrt, die Vanselow gegründet und viele Jahre geleitet hatte. Tatsächlich hatte Vanselow nach Angaben von Andreas Pretzel – der seinerseits als Quelle Pfitzner, Der Naturismus nennt – in den 1920er Jahren in Berlin eine »Vereinigung Schönheit und Jugend« mit einem Zweigverein »Ardesia« (Arbeitsgemeinschaft der sieben Abteilungen)” gegründet. Nach dem Krieg hat Vanselow diesen Namen als Aro da Esperantistoj ideale amikaj gedeutet. Seine Esperanto-Gruppe Verda Stelo trug das ebenfalls als Beinamen und es gab eine “Ardesia-eldono” in der von ihm herausgegebenen Serie “Nia Lingvo Esperanto” mit den zwei Gedichten 124) Ardesia-amikaro und 127) ARDESIA.
Leider ist über den Verein von Vanselow aus den zwanziger Jahren bisher nichts bekannt. Vanselow hat aus seiner Bekanntschaft mit Fethke nie ein Geheimsnis gemacht. Nach dem Krieg hat er ihm sogar ein Gedicht gewidmet und darin gefragt, ob jemand seine Adresse kennen würde. E. Markau aus Hamburg schickte ihm die Adresse in Lodz auf einer Postkarte vom 26. September 1956.
KARL VANSELOW
Estas interesa sperto, kiun mi faris en mia longa esperanta praktiko. Ekzistas homoj, kiujn oni ne bezonas varbi aŭ konvinki pri nia afero. Ili estas kvazaj naskitaj esperantistoj. Al tiaj homoj apartenis mia kara amiko Karl Vanselow.
„Vi ŝtelis al mi ok jarojn de mia vivo”, li riproĉis al mi kelkfoje. „Ĉar vi konis min dum ok jaroj kaj neniam parolis al mi pri Esperanto. Nur nun mi komencas mian veran vivon enpaŝante en Esperantujon”.
Tion diris Vanselow, kiam li estis 55-jara. Efektive mi konatiĝis kun li en Berlino, kiam mi kiel junulo vizitadis lian societan kaj literaturan klubon, kiun li fondis kaj gvidis dum multaj jaroj. Kiam mi hazarde iutage parolis pri Esperanto, li en la sama tago havigis al si lernolibron kaj studis ĝin dum la tuta nokto. Mi estis tute surprizita, kiam li alparolis min la sekvintan tagon en nia lingvo. Lia entuziasmo kreskis rapidege kvazaŭ lavango, la verda fajro ekbrulis je helega flamo, nova vivo-energio trafluis lian maljuniĝantan korpon.
Dum la lastaj jaroj ĉiam, kiam mi estadis en Berlino, mi vizitis lin. Sidante en lia hejmo, kiam li regalis min per kafo kaj kukoj, mi foliumis en liaj „kongresaj albumoj” kaj travivis kune kun li ĉiujn kongresojn, kiujn li regule partoprenadis. Centoj, miloj da subskriboj kaj fotoj de liaj geamikoj el la tuta mondo troviĝis en tiuj albumetoj. Li legis al mi siajn poemojn kaj kantojn, kiujn li verkis kaj eldonis en formo de broŝuretoj. Kaj — li revis pri vojaĝo al nia 44-a [UK] en Varsovio [en 1959]…
Tamen liaj fortoj de jaro al jaro malkreskis. Lia dekstra mano nervoze tremadis tiom, ke nur malfacile li povis skribi. Liaj multaj korespondantoj vane atendis respondon. Lia sanstato ne permesis al li veturi al Varsovio. Ni ĉiuj kiuj konis lin persone, rimarkis kun malĝojo, ke estingiĝas lia vivo-flamo. 82-jara li foriris el niaj vicoj.
Karl Vanselow estis poeto kaj verkisto de sia frua aĝo. Multajn volumojn de liaj germanlingvaj poemoj mi vidis en lia biblioteko, multajn jarkolektojn de l’ revuo „Die Schönheit”, kiun li eldonadis antaŭ la unua mondmilito. En la esperanta literaturo li okupas specialan lokon, tiu nia „verda trobadoro”. Liaj kantoj kaj poemoj eksonos ankoraŭ ofte inter ni esperantistoj kaj atestos pri liaj meritoj en nia literaturo. Ni ne forgesos vin, kara amiko!
JEAN FORGE
[t.e. Jan Fethke en Pola Esperantisto de Mar. 1960:40:2, p. 10]
Der Vorwurf „Vi ŝtelis al mi ok jarojn de mia vivo” ist natürlich nicht ganz ernst zu nehmen. Fethke war 20 Jahre alt als 1923 er dem sehr viel älteren Vanselow begegnete, der schon auf eine Karriere als erfolgreicher Verleger (Die Schönheit, Geschlecht und Gesellschaft) verweisen konnte und in der Berliner Szene gut vernetzt war, auch wenn er aktuell eher kleine Brötchen backen musste. Vom Verlag und der feudalen Villa in Werder hatte er sich 1914 trennen müssen. Er ist im Adressbuch in dieser Zeit als Schriftstell. u. Verl. Buchhdl. Charlottenburg, Schillerstr. 114 E zu finden.